اختلال شخصیت وابسته | علت، علائم و درمان وابستگی
اختلال شخصیت وابسته و درمان اختلال شخصیت وابسته موضوعی مهم در روانشناسی است که زندگی بسیاری از افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این اختلال باعث می‌شود فرد بیش از حد به دیگران تکیه کند و در تصمیم‌گیری دچار مشکل شود.
در این مطلب، به معرفی انواع شخصیت وابسته، علائم، علت‌ها و تست تشخیصی میپردازیم و بهترین روش‌های درمانی را بررسی می کنیم. همچنین، مشاوره روانشناسی آنلاین به عنوان راهکارهای سریع و موثر برای کمک به بهبود این اختلال معرفی شده‌اند.
✅ اختلال شخصیت وابسته چیست؟
✅ اختلال شخصیت وابسته اختلال شخصیت وابسته (Dependent Personality Disorder) یک نوع اختلال شخصیت است که در آن فرد به شکل افراطی به دیگران متکی است و برای تصمیم‌گیری، انجام کارها و حتی احساس امنیت، به حمایت و تأیید اطرافیان نیاز شدید دارد.
این افراد معمولاً اعتمادبه‌نفس پایینی دارند، از تنها ماندن می‌ترسند، و حتی ممکن است برای حفظ رابطه، نیازها و خواسته‌های خود را نادیده بگیرند. این وابستگی بیش از حد می‌تواند در روابط شخصی، کاری و اجتماعی مشکل‌ساز شود و باعث شود فرد احساس ناتوانی یا درماندگی کند.
بیشتر بخوانید: [مشاوره فردی]
🔍 انواع شخصیت وابسته
این شخصیت معمولاً به چند تیپ یا نوع مختلف تقسیم می‌شود. که هر کدام ویژگی‌ها و شدت متفاوتی از وابستگی را نشان می‌دهند. شناخت این انواع کمک می‌کند تا بهتر بتوانیم رفتارها و نیازهای این افراد را درک کنیم:
۱. شخصیت وابسته منفعل: Passive Dependent
این افراد معمولاً خودشان دست به کار نمی‌شوند و منتظر می‌مانند دیگران برایشان تصمیم بگیرند یا مشکلاتشان را حل کنند. مسئولیت‌پذیری کمی دارند و تمایل دارند از هرگونه مسئولیت یا تصمیم‌گیری فرار کنند چون فکر می‌کنند توانایی یا حق چنین کاری را ندارند. به همین دلیل، ممکن است خیلی منفعل و بدون ابتکار به نظر برسند و زندگی‌شان به دیگران وابستگی داشته باشد.
۲. شخصیت وابسته فعال: Active Dependent
این دسته از افراد ظاهراً فعال و پرانرژی هستند و معمولاً در روابط اجتماعی نقش فعالی دارند. اما انگیزه اصلی‌شان حفظ روابط و جلب حمایت دیگران است. آنها ممکن است تلاش زیادی کنند تا توجه و تایید دیگران را جلب کنند و به همین دلیل فعالیت‌هایشان بیشتر جهت تأمین وابستگی‌شان به دیگران است نه لزوماً علاقه واقعی به موضوع.
۳. شخصیت وابسته هیجانی: Emotional Dependent
افراد با این تیپ شخصیتی معمولاً از نظر عاطفی و احساسی وابستگی زیادی دارند. آنها به یک یا چند نفر خاص وابستگی دارند و وقتی این افراد از آنها دور شوند، دچار اضطراب شدید می‌شوند. این افراد اغلب از ترک شدن یا تنها ماندن می‌ترسند و برای حفظ امنیت عاطفی خود، به شدت به دیگران تکیه می‌کنند.
۴. شخصیت وابسته ابزاری: Instrumental Dependent
در این حالت، وابستگی بیشتر جنبه عملی دارد. فرد ممکن است به خاطر نیازهای مالی، امنیتی، یا امکاناتی مانند مسکن، خودرو یا کمک‌های روزمره به دیگران تکیه کند. ممکن است این وابستگی لزوماً بر پایه احساسات قوی نباشد، اما به هر حال فرد در جنبه‌های مهم زندگی‌اش بدون حمایت دیگران ناتوان است.
۵. شخصیت وابسته ترکیبی: Mixed Dependent
در این حالت، فرد ترکیبی از وابستگی‌های هیجانی و ابزاری را با هم دارد. یعنی هم از نظر عاطفی به دیگران شدیداً وابستگی دارد و هم در مسائل عملی زندگی‌اش نیازمند حمایت و کمک‌های دیگران است. این تیپ می‌تواند شدیدترین شکل اختلال شخصیت وابستگی باشد و بیشترین مشکلات را در روابط و زندگی فرد ایجاد کند.
⭐ علائم اختلال شخصیت وابسته چیست؟
فرد مبتلا به این اختلال علائمی دارد که رایج‌ترین آنها عبارتند از:
ناتوانی در تصمیم‌گیری: این افراد در تصمیم گیری های روزمره، حتی در مسائل ساده‌ای مثل انتخاب لباس دچار مشکل می شوند. و به تنهایی نمی توانند انتخاب کنند.
احساس ضعف هنگام شروع کار به تنهایی: این افراد هنگام شروع یک پروژه یا کار به تنهایی احساس ضعف و ناتوانی دارند. و از شروع کار به تنهایی می ترسند.
تلاش برای جلب توجه دیگران: این افراد کارهایی را انجام می دهند که خودشان دوست ندارند. اما برای جلب حمایت دیگران دست به کارهایی میزنند که برخلاف میل باطنی شان می باشد.
عدم پذیرش مسئولیت: این افراد مسئولیت مهم‌ترین جنبه‌های زندگی حود را بر گردن اطرافیان می اندازند.
ترس ار تنهایی: این افراد مداوم از طرد شدن می ترسند. و برای نگه داشتن افراد به هر کاری دست میزنند.
نیاز به مراقبت از طرف دیگران: این افراد به تنهایی نمی توانند از پس خودشان بربیایند. و مدام به دیگران احساس نیاز دارند.
🧠 تست اختلال شخصیت وابسته
ایت تست بر اساس معیارهای استاندارد تشخیصی می‌باشد. لطفاً به هر سوال با «بله» یا «خیر» پاسخ دهید:
۱. در تصمیم‌گیری‌های مهم، بدون کمک و مشورت با دیگران احساس ناتوانی می‌کنید؟
۲. به دیگران اعتماد زیادی دارید و تمایل دارید همیشه کسی کنار شما باشد؟
۳. از تنها بودن می‌ترسید و حتی اگر رابطه‌ای ناسالم باشد، آن را حفظ می‌کنید؟
۴. آیا در مقابل دیگران به سختی می‌توانید «نه» بگویید یا مخالفت کنید؟
۵. آیا برای حمایت عاطفی و فیزیکی باید به دیگران وابستگی داشته باشید؟
۶. وقتی کسی که به او وابسته‌اید، از شما دور می‌شود، نگرانی شدیدی به سراغتان می‌آید؟
۷. معمولا احساس می‌کنید بدون حمایت دیگران نمی‌توانید وظایف روزمره خود را انجام دهید؟
۸. فکر می‌کنید اگر کسی که به او وابسته‌اید، شما را ترک کند، نمی‌توانید زندگی عادی داشته باشید؟
۹. گاهی اوقات برای حفظ روابط، خواسته‌ها و نیازهای خود را نادیده می‌گیرید؟
۱۰. در روابط نزدیک به شدت نیازمند حمایت هستید و بدون آن احساس ناامنی می‌کنید؟
📈 تحلیل نتایج
🟢 اگر کمتر از ۳ پاسخ «بله» دارید، احتمالاً شما ویژگی‌های وابستگی شدید را ندارید، اما اگر احساس می‌کنید در برخی زمینه‌ها نیازمند حمایت هستید، بهتر است روی تقویت مهارت‌های فردی و ارتباطی خود کار کنید.
🟡 اگر بین ۳ تا ۵ سؤال به «بله» پاسخ داده‌اید، ممکن است برخی ویژگی‌های وابستگی را داشته باشید اما شدت آن به اندازه‌ای نیست که اختلال باشد. در این صورت، مشاوره روانشناسی می‌تواند به بهبود استقلال و افزایش اعتماد به نفس شما کمک کند.
🔴 اگر به ۶ سؤال یا بیشتر پاسخ «بله» داده‌اید، احتمالاً دارای ویژگی‌های اختلال شخصیت وابستگی هستید و بهتر است برای ارزیابی دقیق‌تر به یک متخصص روان‌شناس یا روان‌پزشک مراجعه کنید. این اختلال می‌تواند باعث مشکلات جدی در روابط شخصی، اجتماعی و شغلی شود.
🔍 علت ایجاد اختلال شخصیت وابسته چیست؟
این اختلال معمولاً به دلایل گوناگونی شکل می‌گیرد که می‌توان آنها را در دسته‌های روانی، محیطی و زیستی بررسی کرد:
۱. شیوه تربیت در کودکی
والدین بیش‌ازحد حمایتگر یا کنترل‌کننده، مانع از آن می‌شوند که کودک بتواند در امور روزمره تصمیم‌گیری کند یا با مشکلات به تنهایی روبرو شود. این رفتار والدین که برای محافظت از کودک انجام می‌شود، مهارت‌های استقلال و اعتمادبه‌نفس را از او می‌گیرد. کودکی که همیشه برای هر کاری به راهنمایی یا تأیید والدین نیاز دارد، این الگو را به بزرگسالی منتقل می‌کند.
۲. تجربیات ناخوشایند
اتفاقات تلخی مانند ترک شدن توسط والدین، از دست دادن آنها، یا زندگی در محیطی پرتنش و بی‌ثبات، می‌توانند زمینه‌ساز اختلال شخصیت وابسته باشند. کودکی که از حمایت عاطفی کافی برخوردار نمی‌شود یا در محیطی پر از تهدید و ناامنی رشد می‌کند، برای جبران این کمبود به دیگران پناه می‌برد. این وابستگی در زندگی او تثبیت می‌شود و به روشی برای کسب امنیت تبدیل می‌گردد.
۳. عزت‌نفس پایین
افرادی که خود را بی‌ارزش و ناتوان می‌دانند، تصور می‌کنند نمی‌توانند به‌تنهایی از عهده مشکلات برآیند. این باور، در آنان وابستگی ایجاد می کند. تجربه‌های تحقیرآمیز در کودکی، شکست‌های پی‌درپی یا نادیده گرفتن نیازها و احساسات، این مشکل را تشدید می‌کنند. چنین افرادی دائماً به دنبال حمایت و تأیید دیگران هستند.
۴. الگوهای خانوادگی در اختلال شخصیت وابسته
وقتی یکی از والدین یا اعضای خانواده این رفتارها را نشان می‌دهد. کودکان این رفتار را به‌طور ناخودآگاه تقلید می‌کنند. والدینی که برای تصمیم‌گیری به دیگران متکی هستند یا به کمک دیگران نیاز دارند، این رفتار را به کودکان منتقل می‌کنند. در نتیجه، کودکان نیز این رفتارها را در زندگی خود به کار می‌گیرند.
۵. عوامل زیستی و ژنتیکی
برخی افراد به دلیل ویژگی‌های ژنتیکی، خلق‌وخوی حساس‌تر یا مضطرب‌تری دارند که آنها را مستعد وابستگی می‌کند. افرادی که به‌طور ذاتی در برابر استرس آسیب‌پذیرتر هستند یا نیاز بیشتری به حمایت روانی دارند، بیشتر احتمال دارد به این اختلال دچار شوند.
🧠 اختلال شخصیت وابسته دکتر هلاکویی
دکتر فرهنگ هلاکویی وابستگی روانی را به صورت یک فرآیند طبیعی و تدریجی در رشد کودک توضیح می‌دهد که از سال اول زندگی شروع می‌شود. در این مرحله ابتدایی، کودک و مادر یکی محسوب می‌شوند و کودک هنوز خود را جدا از مادر نمی‌بیند. پس از آن، در سال دوم زندگی، کودک وارد مرحله چسبندگی می‌شود، مرحله‌ای که جدا شدن از مادر برایش اضطراب‌آور و دشوار است.
در سنین ۳ تا ۵ سالگی، کودک به والدین خود معتاد است و از حضور آنها آرامش می‌گیرد. اما پس از ۷ سالگی، کودک به این آگاهی می‌رسد که نیازهایش باید توسط والدین برآورده شود که این مرحله به معنای وابستگی واقعی برای رفع نیازها است.
مهم‌ترین مرحله در فرآیند رشد وابستگی، بازه زمانی بین ۸ تا ۱۲ سالگی است که کودک باید به تدریج بند ناف روانی خود را از والدین جدا کند و استقلال عاطفی را بیاموزد. این جدایی با اضطراب و دلهره همراه است، اما اگر کودک در محیط مدرسه موفق و مورد پذیرش قرار گیرد و شبکه‌های اجتماعی سالمی داشته باشد، می‌تواند به راحتی به استقلال برسد و توانایی رفع نیازهای خود را پیدا کند.
دکتر هلاکویی تأکید می‌کند که بسیاری از افراد بزرگسال همچنان در مرحله وابستگی به خانواده باقی مانده‌اند و نتوانسته‌اند به استقلال واقعی دست یابند. اما خوشبختانه، هر فردی در هر سنی می‌تواند با پذیرش مسئولیت رفع نیازهای خود و درک این نکته که دیگران نیز مسئول نیازهای خود هستند، به استقلال برسد. در غیر این صورت، فرد در سنین بزرگسالی، مانند ۳۰ سالگی، همچنان وابستگی دارد و قادر به تصمیم‌گیری مستقل نیست و منتظر تصمیم دیگران می ماند.
✅ پروتکل درمان شخصیت وابسته
ریشه شکل‌گیری این اختلال به دوران کودکی فرد بازمی‌گردد. بنابراین درمان وابستگی معمولا آسان نیست. با این حال، درمانگر سعی می‌کند که با توجه به شدت علائم و وضعیت فرد، درمان مناسب را انتخاب کند. در ادامه به شرح درمان‌ها میپردازیم.
۱. درمان اختلال شخصیت وابسته با دارو
همانطور که قبلا گفتیم در اکثر اوقات به دنبال این بیماری، اختلالات روانی دیگری چون افسردگی یا اضطراب شدید بروز پیدا می‌کند. از این‌رو، مهم است که درمانگر با استفاده از داروهای ضداضطراب و ضدافسردگی به درمان این اختلالات بپردازد. تا فرد بتواند زندگی آزادانه تر و شاد تری را تجربه کند.
۲. درمان اختلال شخصیت وابسته با روان‌پویشی
دیدگاه پویشی، معتقد است که این اختلال در اثر مشکل در دلبستگی و ارتباط اولیه با والدین به وجود می‌آید. این دیدگاه همچنین اتفاقات ناگوار دوران کودکی مثل تروما، سوءاستفاده‌ی جنسی را نیز از عوامل زیربنایی می‌داند. درمانگران پویشی با کاوش در گذشته‌ی فرد و بررسی لایه های عمیق سعی می کنند دلایل این وابستگی را آشکار کنند. و با افزایش بینش او، این اختلال را درمان می‌کنند.
۳. درمان اختلال شخصیت وابسته با روان‌درمانی شناختی
روان‌درمانی‌های شناختی یکی دیگر از روان‌درمانی‌های کارآمد برای درمان این اختلال هستند. در درمان‌های شناختی، درمانگر بیمار را با افکار و باورهای غیرمنطقی‌اش که باعث رفتار چسبندگی می‌شود روبه‌رو می‌کند. سپس بیمار با کمک درمانگر، باورهایی مبتنی بر توانمند بودن و مستقل بودن را جایگزین باورهای قبلی می‌سازد.
📚 کتاب درمان شخصیت وابسته
در ادامه به معرفی دو کتاب در مورد وابستگی پرداخته‌ایم که هر کدام به علت ایجاد و روش‌های اصولی درمان وابستگی اشاره دارند:
۱. کتاب درمان اختلال شخصیت وابسته
نویسندگان: لوری وایز و جاناتان وایز
مترجم: پروین عظیمی قاسم‌زاده
ناشر: دنیای نو
توضیح مختصر: این کتاب یکی از منابع جامع و کاربردی در زمینه درمان اختلالات شخصیت است که با تمرکز ویژه بر اختلال شخصیت وابسته، روش‌های علمی و عملی روان‌درمانی را به زبان ساده و قابل فهم ارائه می‌دهد. نویسندگان با استفاده از مثال‌های بالینی و راهکارهای تخصصی، به درمانگران و افراد مبتلا کمک می‌کنند تا مهارت‌های لازم برای افزایش استقلال و کاهش وابستگی را کسب کنند.
۲. کتاب شناخت‌درمانی اختلالات شخصیت: رویکرد طرح‌واره محور
نویسنده: جفری یانگ
مترجمان: علی صاحبی، حسن حمیدپور
ناشران: ارجمند، نسل فردا، آگاه، آگه، سپهر خرد
توضیح مختصر: این کتاب یکی از معتبرترین منابع در حوزه شناخت‌درمانی مبتنی بر طرح‌واره‌ها است که به طور مفصل به درمان انواع اختلالات شخصیت، از جمله اختلال شخصیت وابسته می‌پردازد. رویکرد طرح‌واره محور به درمان، به افراد کمک می‌کند تا الگوهای فکری و رفتاری ناسالم خود را شناسایی و تغییر دهند و با تقویت مهارت‌های مقابله‌ای، زندگی مستقل‌تر و سالم‌تری داشته باشند.
سوالات متداول
۱. اختلال وابستگی اضطرابی چیست؟
اختلال وابستگی اضطرابی نوعی اختلال روانی است که در آن فرد به طور غیرطبیعی و بیش از حد به دیگران وابستگی دارد، و بدون حمایت یا تایید آنها احساس اضطراب، نگرانی و ناامنی می‌کند. این وابستگی می‌تواند در روابط عاطفی، کاری و اجتماعی مشکل ایجاد کند و باعث شود فرد از استقلال و خودکفایی دور شود.
۲. وابستگی بیمارگونه چیست؟
وابستگی بیمارگونه حالتی است که فرد به شکل ناسالم و غیرمنطقی به دیگران وابسته است. به گونه‌ای که توانایی تصمیم‌گیری، انجام امور روزمره و حتی مدیریت احساسات خود را از دست می‌دهد. و زندگی‌اش تحت تاثیر شدید نیازهای دیگران قرار می‌گیرد.
۳. آیا همه افراد وابستگی دارند؟
بله، انسان‌ها به طور طبیعی در برخی شرایط به دیگران وابستگی دارند. اما زمانی که این وابستگی بیش از حد و مخرب شود و به استقلال فرد آسیب بزند، به عنوان اختلال شخصیت وابستگی مطرح می‌شود.
جمع‌بندی
اختلال شخصیت وابستگی می‌تواند زندگی فرد را در جنبه‌های مختلف تحت تاثیر قرار دهد، اما با شناخت درست، تشخیص به موقع و استفاده از روش‌های درمانی مناسب، امکان بهبود و افزایش استقلال فرد وجود دارد. حمایت روانشناسان حرفه‌ای و استفاده از مشاوره تلفنی و آنلاین می‌تواند مسیر درمان را هموارتر کند و به افراد کمک کند زندگی سالم‌تر و خودکفاتری داشته باشند.
نظری دهید