پرخاشگری کودک | علت و درمان پرخاشگری کودکان

خشم و پرخاشگری کودک یکی از مسائل شایع در بسیاری از کودکان و نوجوانان است. در این مقاله قصد داریم به بررسی علت‌ها و روش‌های درمان پرخاشگری کودکان بپردازیم.

کودکان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های زندگی، نیاز به توجه و رسیدگی ویژه دارند. به همین دلیل توجه به نیازهای جسمی و روانی آن‌ها امری ضروری است.

خشم کودک ممکن است به دلیل تضاد بین شخصیت در حال رشد او و نگرش‌های والدین ایجاد شود. در این مواقع، مشاوره تلفنی 24 ساعته می‌تواند به والدین کمک کند تا شیوه‌های مناسب برای کنترل و هدایت خشم کودک خود را بیاموزند.

زمانی که کودک متوجه می‌شود که می‌تواند با ابراز خشم و عصبانیت به خواسته‌های خود برسد، این موضوع باعث تداوم و افزایش پرخاشگری در او شود. در چنین شرایطی، مشاوره کودک می‌تواند راهکارهایی برای مدیریت رفتار کودک به والدین ارائه دهد.

سن پرخاشگری کودک

بر اساس مطالعات صورت گرفته پژوهشگران، 60 درصد از پسران و 40 درصد از دختران رفتارهای پرخاشگرانه شان از سنین دو سالگی آغاز می شود.

در این سنین، کودک به دلیل تغییرات فیزیکی و روانی در حال رشد، ممکن است در مواجهه با محدودیت‌ها، احساسات و خواسته‌های خود را نتواند به‌درستی مدیریت کند.

همچنین، یکی از دلایل شایع این رفتارها ممکن است به لجبازی کودک برگردد. در این دوران، کودک ممکن است تمایل زیادی به مخالفت با خواسته‌ها و دستورات والدین خود نشان دهد که می‌تواند منجر به رفتارهای پرخاشگرانه شود.

این دوره، که در آن کودک به طور خاص در برابر نظرات والدین ایستادگی می‌کند، نیاز به توجه و راهکارهای درست برای مدیریت این احساسات دارد.

انواع پرخاشگری کودک

پرخاشگری کودک دارای انواع گوناگونی می‌باشد که ممکن است با توجه به شرایط خاصی برای کودک شما اتفاق افتد. از مهمترین انواع پرخاشگری در کودکان می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. پرخاشگری فیزیکی

پرخاشگری فیزیکی به رفتارهایی گفته می‌شود که به طور مستقیم به بدن دیگران آسیب می‌زند، مانند ضربه زدن، هل دادن، گاز گرفتن یا شکستن اشیاء. این نوع رفتار معمولاً در کودکان کوچک‌تر که هنوز کنترل احساسات و مهارت‌های اجتماعی خود را به طور کامل نیاموخته‌اند، بیشتر مشاهده می‌شود. این رفتارها ممکن است به دلیل احساس خشم، ناتوانی در ابراز احساسات به شیوه‌های غیرخشونت‌آمیز یا حتی جلب توجه به وقوع بپیوندند. 

2. پرخاشگری کلامی

پرخاشگری کلامی زمانی اتفاق می‌افتد که کودک از زبان خود برای آسیب رساندن به دیگران استفاده کند. این می‌تواند شامل فحش دادن، توهین کردن و استفاده از زبان تند برای بیان خشم باشد. این نوع پرخاشگری معمولاً در کودکان بزرگ‌تر و نوجوانان دیده می‌شود که شروع به ابراز احساسات خود با کلمات می‌کنند. پرخاشگری کلامی می‌تواند ناشی از احساسات منفی مانند ناامیدی، عصبانیت یا احساس بی‌عدالتی باشد.

3. پرخاشگری غیرمستقیم

پرخاشگری غیرمستقیم، همانطور که از نامش پیداست، به طور مستقیم به بدن فرد مقابل آسیب نمی‌زند، بلکه از روش‌های غیرمستقیم برای آسیب رساندن استفاده می‌شود. برای مثال، کودک ممکن است رفتارهایی مانند طرد کردن دیگران، شایعه‌سازی یا گناه‌پراکنی انجام دهد تا احساسات منفی خود را از این طریق به نمایش بگذارد. این نوع پرخاشگری معمولاً در گروه‌های اجتماعی مانند مدرسه یا بین دوستان رخ می‌دهد.

4. پرخاشگری رقابتی

پرخاشگری رقابتی زمانی رخ می‌دهد که کودک برای جلب توجه، تایید یا پیروزی در رقابت‌ها از رفتارهای پرخاشگرانه استفاده کند. این نوع پرخاشگری معمولاً در محیط‌هایی مانند مدرسه، مسابقات ورزشی یا بازی‌های گروهی مشاهده می‌شود. کودکان ممکن است به خاطر احساس نیاز به اثبات خود، دست به رفتارهایی بزنند که شامل آزار رساندن به دیگران یا برتری جویی از طریق خشونت می‌شود. این رفتار معمولاً به دلیل احساسات مربوط به رقابت، کمبود اعتماد به نفس یا فشارهای اجتماعی ایجاد می‌شود. 

علت پرخاشگری کودکان

برای درمان پرخاشگری کودکان، ابتدا باید علت اصلی آن مشخص شود. شناسایی علل پرخاشگری به والدین و متخصصان کمک می‌کند تا بتوانند بهترین روش درمان را انتخاب کنند. در اینجا به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

1. ژنتیک و پرخاشگری کودک

ژنتیک نیز می‌تواند یکی از دلایل پرخاشگری در کودکان باشد. برخی از تحقیقات نشان داده‌اند که رفتارهای پرخاشگرانه در برخی از کودکان ممکن است به دلیل ویژگی‌های ژنتیکی یا تغییرات در ساختار مغزی آن‌ها باشد. به عبارت دیگر، برخی کودکان به‌طور طبیعی بیشتر مستعد بروز رفتارهای پرخاشگرانه هستند، به ویژه اگر ژن‌های خاصی از والدین به آن‌ها منتقل شده باشد.

2. الگوپذیری و پرخاشگری کودک

یکی از اصلی‌ترین دلایل پرخاشگری در کودکان، الگوپذیری از افراد اطراف است. کودکان به‌ویژه در سنین پایین، سریعاً از رفتارهای دیگران تقلید می‌کنند. به‌طور مثال، اگر والدین در خانواده رفتارهای پرخاشگرانه داشته باشند، کودک نیز به راحتی این رفتارها را یاد می‌گیرد و آن‌ها را در تعاملات خود بروز می‌دهد. به همین دلیل، محیط کودک باید آرام و مثبت باشد تا از بروز رفتارهای پرخاشگرانه جلوگیری شود.

3. ناکامی و پرخاشگری کودک

یکی دیگر از دلایل مهم پرخاشگری در کودکان، تجربه ناکامی است. زمانی که کودک به هدف یا خواسته خود نمی‌رسد، ممکن است از خود رفتارهای پرخاشگرانه نشان دهد. این رفتارها معمولاً به‌عنوان راهی برای جلب توجه یا رسیدن به خواسته‌هایش به کار می‌روند. اگر کودک با این نوع رفتارها به هدف خود برسد، ممکن است این رفتار به عادت تبدیل شود.

4. اضطراب و پرخاشگری کودک

اضطراب می‌تواند یکی از دلایل پرخاشگری در کودکان باشد. کودکی که دچار اضطراب است، ممکن است به‌طور ناخودآگاه رفتاری پرخاشگرانه از خود نشان دهد. این رفتار معمولاً به دلیل احساس ناتوانی در کنترل احساسات و شرایط اطراف است. چنین کودکانی اغلب پس از بروز پرخاشگری از رفتار خود پشیمان می‌شوند و ممکن است از والدین خود عذرخواهی کنند.

5. رابطه دارو با پرخاشگری

برخی از داروها می‌توانند باعث افزایش تحریک‌پذیری و پرخاشگری در کودک شوند. داروهایی که برای درمان اختلالات رفتاری یا افسردگی تجویز می‌شوند، ممکن است عوارض جانبی داشته باشند که موجب بروز رفتارهای پرخاشگرانه شوند. اگر کودک تحت درمان دارویی است، باید این مسأله را با پزشک خود در میان بگذارید.

6. اختلالات رفتاری

اختلالات رفتاری مانند ADHD (اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی) و ODD (اختلال رفتار منفی-مخالف) می‌توانند باعث افزایش رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان شوند. این اختلالات باعث می‌شوند که کودک قادر به کنترل رفتارهای خود نباشد و از این رو رفتارهایی مانند عصبانیت و پرخاشگری را بروز دهد.

7. کمبود توجه و محبت

برخی از کودکان برای جلب توجه یا محبت بیشتر از والدین خود، به رفتارهای پرخاشگرانه روی می‌آورند. این نوع رفتار ممکن است ناشی از کمبود محبت، توجه و ارتباط با والدین باشد. کودکانی که احساس می‌کنند به اندازه کافی مورد توجه قرار نمی‌گیرند، ممکن است با این روش به دنبال جلب توجه باشند.

8. فشارهای محیطی

محیط‌های اجتماعی مانند مدرسه و مهدکودک می‌توانند بر رفتار کودکان تأثیر زیادی بگذارند. مسائلی مانند مسخره شدن توسط هم‌کلاسی‌ها، کتک خوردن از دیگران یا حتی مشکلات درسی می‌توانند باعث افزایش استرس و اضطراب در کودک شوند و در نتیجه، او ممکن است به رفتارهای پرخاشگرانه متوسل شود.

وقتی کودکم پرخاشگری می کند چیکار کنم؟

وقتی کودک پرخاشگری می‌کند، واکنش والدین می‌تواند تأثیر زیادی بر رفتار آینده کودک داشته باشد. تصمیم شما بستگی به موقعیت و شدت پرخاشگری دارد، اما چند راهکار کلی برای مواجهه با این رفتار وجود دارد:

1. آرام بمانید و واکنش‌های هیجانی نشان ندهید.

در زمان بروز پرخاشگری، شما باید خونسردی خود را حفظ کنید. اگر شما هم عصبانی شوید و یا واکنش‌های هیجانی نشان دهید، ممکن است اوضاع بدتر شود. آرامش شما به کودک کمک می‌کند تا رفتارهای خود را مدیریت کند.

2. رفتارهای منفی او را نادیده بگیرید.

 اگر پرخاشگری کودک در حدی باشد که قصد جلب توجه دارد، نادیده گرفتن آن خوب است. هنگامی که کودک متوجه شود که رفتارهای منفی‌اش توجهی را جلب نمی‌کند، ممکن است از آن دست بردارد. البته باید توجه داشت که نادیده گرفتن نباید به معنای بی‌توجهی به نیازهای کودک باشد، بلکه تنها زمانی کاربرد دارد که کودک تلاش می‌کند با رفتارهای پرخاشگرانه توجه جلب کند.

3. به کودکتان آرامش بدهید.

اگر کودک به دلیل احساس اضطراب یا ناراحتی پرخاشگری می‌کند، بهتر است او را آرام کنید. می‌توانید با دقت گوش کنید، احساسات او را شناسایی کرده و به او اطمینان دهید که همه چیز تحت کنترل است. گاهی اوقات، برای بسیاری از کودکان کافی است که بدانند کسی در کنارشان هست و آن‌ها را درک می‌کند.

4. احساسات کودکتان را مدیریت کنید.

به کودک کمک کنید تا احساسات خود را بیان کند و از ابزارهای سالم برای کنترل عصبانیت استفاده کند. به‌عنوان مثال، می‌توانید به کودک بیاموزید که چگونه از روش‌هایی مثل تنفس عمیق، شمارش تا ده، یا درخواست فضای آرام برای خود استفاده کند.

پیشگیری و درمان پرخاشگری کودک

1. عدم انجام رفتار پرخاشگرانه پیش کودک

اگر والدین خود رفتارهای پرخاشگرانه نشان دهند، این می‌تواند الگویی برای کودک باشد که او هم این رفتارها را تقلید کند. بنابراین، والدین باید مراقب رفتارهای خود باشند و در موقعیت‌های استرس‌زا یا دشوار، واکنش‌های آرام و کنترل‌شده نشان دهند.

2. آموزش بیان احساسات به‌طور مناسب

یکی از دلایل پرخاشگری کودک این است که او نمی‌داند چگونه احساسات خود را به شیوه‌ای مناسب بیان کند. می‌توانید به کودک یاد بدهید که به جای نشان دادن این احساسات از طریق رفتارهای پرخاشگرانه، با استفاده از کلماتی مانند «من عصبانی هستم» یا «من ناراحتم» احساسات خود را بیان کند. 

3. تقویت مهارت‌های اجتماعی

آموزش کودک برای تعامل مثبت با دیگران می‌تواند در کاهش پرخاشگری بسیار مؤثر باشد. کودکانی که مهارت‌های اجتماعی مناسبی دارند، معمولاً کمتر دچار رفتارهای پرخاشگرانه می‌شوند. می‌توان به کودک کمک کرد که مهارت‌های همکاری، گوش دادن فعال و حل اختلاف را یاد بگیرد.

4. تقویت رفتارهای مثبت

به جای تمرکز بر رفتارهای منفی کودک، سعی کنید رفتارهای مثبت او را تشویق کنید. زمانی که کودک از روش‌های مناسب برای بیان احساسات خود استفاده می‌کند یا رفتاری مناسب از خود نشان می‌دهد، او را با محبت و توجه تشویق کنید. این کار باعث می‌شود که کودک متوجه شود که رفتارهای مثبت بیشتر از رفتارهای پرخاشگرانه مورد توجه قرار می‌گیرند.

5. آموزش مهارت‌های حل مسئله

کمک به کودک برای یادگیری نحوه برخورد با مشکلات و چالش‌ها به شیوه‌ای سازنده می‌تواند از پرخاشگری جلوگیری کند. آموزش کودک به استفاده از تفکر انتقادی برای حل مسائل به او کمک می‌کند تا در مواجهه با مشکلات به جای عصبانیت، راه‌حل‌های منطقی پیدا کند.

6. مدیریت استرس و اضطراب کودک

اگر کودک به دلیل استرس یا اضطراب دچار پرخاشگری می‌شود، می‌توانید به او تکنیک‌های مدیریت استرس مانند یوگا، تمرینات تنفسی، یا بازی‌های آرامش‌بخش را آموزش دهید. این تکنیک‌ها به کودک کمک می‌کنند تا با موقعیت‌های استرس‌زا به شیوه‌ای سالم‌تر کنار بیاید.

7. مشاوره و درمان حرفه‌ای

اگر پرخاشگری کودک ادامه داشت و به رفتارهای پیچیده‌تری تبدیل شد، مشاور کودک می‌تواند به شناسایی علل اصلی پرخاشگری کمک کند. یک روانشناس یا متخصص می‌تواند به کودک مهارت‌های مدیریت احساسات را آموزش دهد و والدین را در روند درمان راهنمایی کند.

سخن آخر

در نهایت، درمان پرخاشگری کودک نیازمند صبر، درک و برخوردی آرام است. هر کودک با توجه به شرایط محیطی، ویژگی‌های شخصیتی و تجربیات زندگی‌اش ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان دهد.

اما با شناسایی علل این رفتار و استفاده از روش‌های مناسب برای هدایت و اصلاح آن، می‌توان به کودک کمک کرد تا راه‌های سالم‌تری برای بیان احساسات خود پیدا کند.

والدین و مربیان باید همواره الگوی مثبت و پشتیبانی قوی برای کودک باشند و از این مسیر، رشد و پیشرفت کودک را تسهیل کنند.