مشاوره ازدواج اجباری | چرا نباید به اجبار ازدواج کنیم؟

ازدواج اجباری در دنیا به عنوان یکی از مصادیق خشونت خانگی محسوب می شود. و در بسیاری از کشورها به عنوان جرم شناخته می شود. برای کاهش این پدیده علاوه بر مقابله حقوقی و کیفری، مشاوره ازدواج اجباری نیز اهمیت زیادی دارد.

مشاوره ازدواج به خانواده‌ها کمک می‌کند تا با آگاهی بیشتری تصمیم بگیرند و از عواقب ناگوار این نوع ازدواج‌ها جلوگیری کنند.

مرکز پیام مشاور با ارائه مشاوره تلفنی در سراسر کشور، از جمله مشاوره ازدواج در تهران، مشاوره ازدواج در مشهد، اصفهان، تبریز و سایر شهرها، تلاش می‌کند تا آگاهی عمومی را بالا ببرد و خانواده‌ها را در مسیر انتخابی سالم‌تر همراهی کند.

در این مقاله به بررسی معایب ازدواج اجباری و نقش مشاوره در پیشگیری و مقابله با آن خواهیم پرداخت تا به بسیاری از تردیدها و سؤالات شما پاسخ دهیم.

✅ ازدواج اجباری

ازدواج پیوند مقدس بین زن و مرد است که باید بر اساس انتخاب آگاهانه، شناخت درست و عشق واقعی صورت پذیرد. این رابطه سنگ بنای زندگی مشترک و آرامش خانوادگی است. در گذشته، معمولاً انتخاب همسر اصلح بر عهده والدین و بزرگ‌ترها بود و آن‌ها با توجه به تجربه و شناخت خود، گزینه‌هایی را معرفی می‌کردند. 

اما تغییر در ساختار جوامع، گسترش تحصیلات، و افزایش ارتباطات اجتماعی باعث شد پسر و دخترها حق انتخاب پیدا کنند و به‌صورت مستقل‌تر در جستجوی همسر آینده خود برآیند. آن‌ها بیشتر بر پایه شناخت، گفتگو و علاقه تصمیم به ازدواج می‌گیرند.

با این وجود، در بسیاری از مواقع، به دلایل گوناگون که عموماً با عنوان «مصلحت» از سوی اطرافیان مطرح می‌شود، افراد مجبور به پذیرش شرایطی می‌شوند که خودشان در آن نقشی نداشته‌اند و تن به ازدواج اجباری می‌دهند.

در این میان، گاهی نیز افراد برای فرار از فشارهای خانوادگی یا محدودیت‌های فرهنگی، به روابطی روی می‌آورند که خارج از چهارچوب رسمی ازدواج است؛ موضوعی که در مشاوره ازدواج سفید به‌طور جدی بررسی می‌شود و می‌تواند ریشه در اجبار یا ترس از ازدواج سنتی داشته باشد.

این نوع ازدواج چه پیامدها و مشکلاتی در پی خواهد داشت؟ برای کاهش معایب ازدواج اجباری و پیشگیری از تبعات آن، چه راهکارهایی وجود دارد؟ در ادامه به بررسی دقیق‌تر این موضوع و نقش مشاوره تخصصی در این زمینه می‌پردازیم.

✅ چرا ازدواج اجباری؟

ازدواج نوعی قرارداد است و طرفین هنگام عقد باید کاملا مختار و راضی باشند. از این رو هر شرایطی که رضایت و اختیار طرفین را مختل کند، باعث ایجاد مشکلات زیادی خواهد شد.

علل مختلفی باعث می شود رضایت و حق انتخاب یکی از زوجین (به ویژه دختر) پایمال شود. اصرار برای ازدواج با یکی از اعضای فامیل یا فرد خاصی که والدین او را اصلح می دانند، فرهنگ پدرسالاری، نابرابری جنسیتی و حاکمیت خشونت از مهمترین دلایل ازدواج اجباری است.

گاه والدین، سرپرست یا یکی از بزرگترهای فامیل به خاطر مسائل مالی، اجتماعی یا فرهنگی جوان را برای ازدواج با فردی در مخمصه و تنگنا قرار می دهند.

برای این منظور فرد را با فشار عاطفی، توسل به زور، تهدید به قطع امکانات مالی، محروم کردن از آزادی، ارث و نفرین کردن، مجبور به ازدواج ناخواسته می کنند.

قمار و شرط بندی، حفظ سنت ها و آداب و رسوم از دیگر دلایل ازدواج اجباری در ایران و کشورهای مختلف است.اما علت و روش هر چه باشد، معایب ان آنقدر زیاد است که نمی توان به راحتی از آن چشم پوشی کرد.

✅ ازدواج اجباری از مصادیق خشونت خانوادگی

قطعنامه 1468 شورای اروپا (2005) هر نوع ازدواجی که در آن رضایت و اختیار حداقل یکی از طرفین وجود نداشته باشد، ازدواج اجباری (Forced Marriage) می نامد. این موضوع نه تنها در جوامع سنتی و اقلیت ها بلکه در کشورهای پیشرفته نیز رواج دارد.

طبق اعلامیه جهانی حقوق بشر، حق آزادی در ازدواج به عنوان یکی از حقوقی اساسی و اولیه هر انسانی است. با توجه به اینکه اغلب قربانیان آن زنان و اطفال هستند، ازدواج اجباری از مصادیق نقض حقوق آنان محسوب می شود. از دهه 1980 میلادی، مبارزه با این پدیده در سراسر جهان، شدت گرفته است.

این موضوع در بسیاری از کشورها جرم می باشد. به عبارت دیگر با کسانی که فرد دیگری را مجبور به ازدواج می کنند، مانند مجرم برخورد می شود. اجبار به ازدواج در سنین پایین یا ازدواج کودکان از مهمترین مصادیق ازدواج اجباری در این کشورها است.

✅ معایب ازدواج اجباری

ازدواج اجباری در تمام دنیا به عنوان یک پدیده ناهنجار شناخته می شود که پیامدهای ناگواری برای فرد و جامعه دارد. در ادامه برخی از مهمترین معایب ذکر می گردد:

مبنای فقهی و حلال نبودن ازدواج اجباری

اولین و مهمترین مسئله در مورد معایب این ازدواج، حلالیت آن است. طبق مبانی فقهی، ازدواج اجباری و بدون رضایت زن و مرد، وجاهت شرعی ندارد. بسیاری از فقها (مانند آیت الله سیستانی، آیت الله مکارم شیرازی، آیت الله هادوی تهرانی) معتقدند عقد ازدواج اجباری باطل است. بنابراین آمیزش در آن حکم زنا داشته و فرزند متولد شده حلال زاده نیست. طبق فتوای شرعی کسی حق ندارد دیگری را مجبور به ازدواج کند، البته راهنمایی و ارشاد مانعی ندارد. اما اجبار نباید رخ دهد.

آسیب ها و پیامدهای فردی و اجتماعی

شاید هر فرد یک بار حق انتخاب همسر و ازدواج داشته باشد. اگر این حق را به هر دلیل از دست بدهد، دچار آسیب های روانی زیادی خواهد شد. از اولین آسیب ها این است که رضایت فرد از زندگی کم می شود. و در برابر مسائل مختلف شکننده و آسیب پذیر می گردد. برخی قربانیان ازدواج اجباری چنین شرایطی را تحمل نکرده و اقدام به فرار، خودزنی، خودکشی یا همسرکشی می کنند، یا به مواد مخدر و روان گردان پناه می برند. و گاهی ممکن است به افسردگی شدید و انواع بیماری های روانی مبتلا شوند. برخی با رفتارهای نامناسب و خشونت آمیز سعی در تخریب زندگی مشترک می کنند. عدم برقراری رابطه جنسی مناسب با همسر، ارتباط نامشروع با دیگران، قطع ارتباط با سایرین به ویژه عاملان اجبار، عدم تمایل به فرزندآوری از دیگر عواقب ازدواج اجباری است.

✅ راهکارهای مقابله با ازدواج اجباری

حال که با معایب ازدواج اجباری آشنا شدید، راهکارهای مبارزه با این پدیده شوم بررسی خواهد شد.

۱. قوانین حقوقی و کیفری

باید قوانین حقوقی و کیفری مناسب برای ضمانت اجرایی و جرم انگاری موضوع تنظیم و تصویب شوند. در این صورت فردی که مجبور به ازدواج شده حق شکایت دارد. از این طریق احتمال رخداد چنین ازدواجی به شدت کاهش خواهد یافت. تصویب و اجرای این قوانین برای حمایت از حقوق کودکان و زنان بسیار اهمیت دارد.

۲. مشاوره ازدواج اجباری

معمولا کسانی که فرزند خود یا جوان دیگری را مجبور به ازدواج می کنند، اهداف مصلحت آمیزی را دنبال می کنند. اما اگر با عواقب چنین ازدواج هایی آشنا باشند، احتمال چنین عملی کاهش خواهد یافت. مشاوره ازدواج اجباری از این لحاظ اهمیت دارد که وضعیت فعلی و آینده جوان را شفاف کرده و عواقب اجبار را روشن می کند. بنابراین قبل از ازدواج، به خصوص ازدواجی که با رضایت زوجین همراه نیست، برگزاری جلسات مشاوره خصوصی یا کارگاه های آموزشی عمومی ضرورت دارد.

۳. افزایش آگاهی خانواده‌ها و والدین

یکی از مؤثرترین راهکارها، آگاهی‌بخشی به خانواده‌هاست. والدین باید درک کنند که ازدواج موفق فقط با رضایت و انتخاب آگاهانه فرزندان امکان‌پذیر است. گفتگو با والدین، برگزاری نشست‌های آموزشی، و انتقال تجربیات افراد متضرر از ازدواج اجباری، می‌تواند به تغییر نگرش‌های سنتی و کاهش اجبار در ازدواج کمک کند.

۴. تقویت مهارت‌های ارتباطی جوانان

جوانان باید بیاموزند چگونه نیازهای خود را بیان کنند، «نه» بگویند، و برای آینده‌شان تصمیم بگیرند. آموزش مهارت‌های تصمیم‌گیری، جرئت‌مندی و حل تعارض در سنین پایین، می‌تواند آن‌ها را در برابر فشارهای خانوادگی و فرهنگی برای ازدواج اجباری مقاوم‌تر کند.

نتیجه گیری

در نهایت، ازدواج اجباری نه تنها نقض آشکار حقوق انسانی است، بلکه پیامدهای سنگینی برای سلامت روان، رضایت زناشویی و ساختار اجتماعی در پی دارد. برای مقابله مؤثر با این پدیده، تنها قوانین کافی نیست؛ بلکه باید از طریق آموزش، آگاهی‌بخشی، مشاوره تخصصی و توانمندسازی جوانان، فرهنگ انتخاب آگاهانه و آزادانه را در جامعه نهادینه کرد. هر خانواده‌ای با درک درست از نقش مهم رضایت در ازدواج، می‌تواند گامی در جهت پیشگیری از خشونت پنهان بردارد و زمینه‌ساز زندگی‌های سالم‌تر و پایدارتر باشد.